چاپ قلمکار اصفهان

چاپ قلمکار اصفهان

چاپ قلمکار یکی از پرشمار هنرهای دستی شهر اصفهان است. رواج و رونق صنایع ­دستی اصفهان چنان چشم­گیر و پر­رونق است که در سال 1394 شمسی از سوی شورای جهانی صنایع ­دستی به عنوان شهر جهانی صنایع ­دستی خلاق برگزیده شده است. چاپ قلمکار یا چیت سازی از جمله هنر­هایی است که تاریخی طولانی دارد؛ برخی منشا پیدایش این هنر را به هندوستان نسبت می­ دهند. در گذشته برای این چاپِ پارچه ی سنتی ابتدا با قلم ­مو و رنگ گیاهی بر روی پارچه ­های مختلفی از جنس ابریشم، کتان، پنبه­ و یا چلوار طراحی و رنگ ­آمیزی می­ شد و به علت استادی و ظرافتی که استادکار انجام می­داد این پارچه­ ها به نام قلمکار معروف شد.

با گذر زمان به علت سهولت و سرعت اجرای کار استفاده از مهر­های چوبی برای چاپ قلمکار نیز رواج پیدا کرد. کهن­ ترین قالب­ های شناخته شده در ایران سه قالب تراشیده از سنگ است که مربوط به سده ­های چهارم و پنجم هجری است. قالب­ های چوبی را مغولان در اواخر سده ی هفتم هجری به ایران آوردند و از آن هنگام تا به امروز طراحی و ساخت قالب­ های چوبی اولین و شاید مهم­ترین مرحله ی چاپ قلمکار محسوب می­شود.

در این مرحله ابتدا نقش مورد نظر با مداد بر روی کاغذ پوستی رسم و سپس تفکیک رنگ انجام می­ شود. آنگاه نقش مربوط به هر رنگ را بر روی چوب گلابی یا زالزالک منتقل و به وسیله چاقو یا مغار طرح را کنده ­کاری و برجسته می­ کنند. معمولاً برای هر طرح چهار قالب ساخته می­شود. و اکثر پارچه ­های قلمکار چهار رنگ است.

ترتیب استفاده از رنگ ­ها نیز به این صورت است که ابتدا رنگ سیاه و پس از آن رنگ­ های قرمز، آبی و زرد کار می­ شود، گاهی رنگ­ های سبز و قهوه­ ایی نیز به عنوان رنگ­ های فرعی استفاده می­ شود. از طرح­های استفاده شده در قالب ­های قلمکار می­توان به تصاویر حیوانات، انواع گل و گیاه، طرح ­های اسلیمی، بناهای تاریخی اصفهان، لیلی و مجنون و نقاشی­های مینیاتو­رها اشاره کرد. دوره ی صفویه را دوران اوج چاپ قلمکار می­دانند؛ در این دوره رونق پارچه ­های چاپی چنان بود که تنها در بازار اصفهان چهار بازار و چندین کاروانسرا به ساخت پارچه­ های قلمکار مشغول بودند و تولیداتشان را به تمام شهرهای ایران می­ فرستادند.

منبع : visitiran.ir/fa