چاپ قلمکار اصفهان
چاپ قلمکار یکی از پرشمار هنرهای دستی شهر اصفهان است. رواج و رونق صنایع دستی اصفهان چنان چشمگیر و پررونق است که در سال 1394 شمسی از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی صنایع دستی خلاق برگزیده شده است. چاپ قلمکار یا چیت سازی از جمله هنرهایی است که تاریخی طولانی دارد؛ برخی منشا پیدایش این هنر را به هندوستان نسبت می دهند. در گذشته برای این چاپِ پارچه ی سنتی ابتدا با قلم مو و رنگ گیاهی بر روی پارچه های مختلفی از جنس ابریشم، کتان، پنبه و یا چلوار طراحی و رنگ آمیزی می شد و به علت استادی و ظرافتی که استادکار انجام میداد این پارچه ها به نام قلمکار معروف شد.
با گذر زمان به علت سهولت و سرعت اجرای کار استفاده از مهرهای چوبی برای چاپ قلمکار نیز رواج پیدا کرد. کهن ترین قالب های شناخته شده در ایران سه قالب تراشیده از سنگ است که مربوط به سده های چهارم و پنجم هجری است. قالب های چوبی را مغولان در اواخر سده ی هفتم هجری به ایران آوردند و از آن هنگام تا به امروز طراحی و ساخت قالب های چوبی اولین و شاید مهمترین مرحله ی چاپ قلمکار محسوب میشود.
در این مرحله ابتدا نقش مورد نظر با مداد بر روی کاغذ پوستی رسم و سپس تفکیک رنگ انجام می شود. آنگاه نقش مربوط به هر رنگ را بر روی چوب گلابی یا زالزالک منتقل و به وسیله چاقو یا مغار طرح را کنده کاری و برجسته می کنند. معمولاً برای هر طرح چهار قالب ساخته میشود. و اکثر پارچه های قلمکار چهار رنگ است.
ترتیب استفاده از رنگ ها نیز به این صورت است که ابتدا رنگ سیاه و پس از آن رنگ های قرمز، آبی و زرد کار می شود، گاهی رنگ های سبز و قهوه ایی نیز به عنوان رنگ های فرعی استفاده می شود. از طرحهای استفاده شده در قالب های قلمکار میتوان به تصاویر حیوانات، انواع گل و گیاه، طرح های اسلیمی، بناهای تاریخی اصفهان، لیلی و مجنون و نقاشیهای مینیاتورها اشاره کرد. دوره ی صفویه را دوران اوج چاپ قلمکار میدانند؛ در این دوره رونق پارچه های چاپی چنان بود که تنها در بازار اصفهان چهار بازار و چندین کاروانسرا به ساخت پارچه های قلمکار مشغول بودند و تولیداتشان را به تمام شهرهای ایران می فرستادند.
منبع : visitiran.ir/fa
