دشت مغان اردبیل

دشت مغان

دشت مغان یکی از سرزمین های باستانی ایران است که امروزه از گستره تاریخی آن نزدیک به دو سوم در جمهوری آذربایجان، و تنها یک سوم و نزدیک به 100 هزار هکتار آن درون مرزهای ایران جای دارد.

دشت مغان در غرب دریای کاسپین و شمال استان اردبیل واقع شده است. از شمال به رود ارس و مرزهای جنوبی جمهوری آذربایجان، از شرق به مرزهای خاكی آن جمهوری، از جنوب به شهرستان گرمی و بلندیهای «خروسلو» و از باختر به رودخانه «قره سو» در «اصلاندوز» و شهرستان اهر در استان آذربایجان شرقی مرزبندی می شود.

این دشت با گستره300 تا 350 هزار هكتار بر آورد شده است. در این سرزمین جلگه ای، آب و هوای تابستانی دشت، گرم و خشك و در زمستان معتدل است. خاک دشت مغان به رنگ قهوه‌ای بوده و برای کشاورزی به ویژه کشت پنبه و انگور مناسب است.

بهترین زمان سفر به این منطقه، از نیمه دوم زمستان شروع می‌شود و تا میانه‌های بهار ادامه پیدا می‌کند. در این بازه زمین‌های منطقه سرسبز است و دشت‌ گل‌های شقایق، مناظری کم‌نظیر را ایجاد می‌کنند.

هم‌چنین حضور پرندگان بومی و مهاجر در کنار کانال‌های انتقال آب رود ارس، فرصت خوبی برای پرنده‌نگری در دشت مغان فراهم می‌کند. قسمت شمالی جلگه وسیع و حاصلخیز مغان، شهرستان پارس‌آباد است که ازدامنه‌های شمالی کوه‌های خروسلوداغ و صلوات داغ در جنوب منطقه شروع شده و تا سواحل رود ارس در شمال به صورت سرزمینی نسبتاً هموار باشیب ملایمی گسترده شده‌است. به طور کلی چهره طبیعی منطقه را می‌توان به سه قسمت کوهستانی، کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم نمود. بخش کوهپایه‌ای دشت مغان که از کوهستان تا نزدیک جلگه امتداد دارد، همان بخشی است که برای فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری مناسب است و غالباً شکل‎گیری سکونت‎گاه‎های بشر در این بخش رواج داشته است. همچنین به دلیل وجود خاک‌های آبرفتی دانه ریز و رسوبی و حاصلخیز در بخش جلگه‎ای، زمین‌های کشاورزی در ارتفاع 30 متری از سطح دریا به چشم می‎خوردند.

از سده هجدهم میلادی ایل شاهسون در این سرزمین از چراگاه های مغان تا دامنه سبلان دامداری می-کرد، گرچه پس از ساخت آب بند میل – مغان با همکاری جمهوری شوروی و ایران در سال 1350 خورشیدی بیشترین میزان زمین در سامانه آبیاری جای گرفت. این کار جدای از دگرگونی زندگی کوچ روی شاهسون های پیرامون ارس، به هم‎ترازسازی زمین های دشت مغان و از میان رفتن زمین های باستانی آن نیز انجامید.

از ویرانه های باستانی شاهنشاهی ساسانی دشت مغان می توان بهرام تپه و دژ اولتان در ایران و نیز شهریار در جمهوری آذربایجان را یاد کرد و پژوهش های میدانی نیز ده ها شهردژ مانند «اولتان قالاسی» را نشان می دهند. گرچه در تاریخ نگاری های سده های میانه اسلامی تا نزدیک به 300 تا 5000 شهر ویران در دشت مغان مانند «باجروان»، «برزند»، پیل سوار» و «همشهره» یاد شده است، این شهردژها پیرو سیاست اقتصادی شاهنشاهی ساسانی برای آبرسانی این سرزمین نزدیک به 120 کیلومتر دهلیزکشی، بنیادگذاری کشاورزی و گسترش یکجانشینی در دشت مغان و دشت میل بوده است.

دشت مغان گواه رخدادهای تاریخی بسیاری بوده است. این سرزمین در نیمه دوران ساسانی تا پایان دوران ایران باستان گواهی بر زد و خوردهای ایران و روم و خزرها و سپس عرب ها بود. یکی از رخدادهای تاریخی دشت مغان ایستادگی 30 ساله بابک خرم دین در برابر بیگانگان است. از تاریخ ها بر می آید که واپسین ایستادگی اسپهبدان مغان در جنگی به سال 446 قمری دربرابر فرمانروای «وهسودان»، در آستانه یورش غزها و زمین لرزه تبریز بوده است.

همچنین می توان از سال 628 قمری یاد کرد که جلال الدین خوارزمشاه در روند جنگ و گریز با لشکر مغول به «دژ شیرکبود» در دشت مغان آمد. همچنین دشت مغان گواه پیروزی اوزون حسن بر ابوسعید تیموری در جنگی به سال 873 قمری بوده است. و نیز نادرشاه افشار به سال 1148 قمری در دشت باستانی مغان تاج گذاری کرد.

منبع : visitiran.ir/fa