مس چکشی یا دواتگری زنجان
مسگری یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران است، پیشینه ی آن در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش می رسد و به احتمال قریب به یقین، نخستین فلز مکشوفه به دست انسان، همین فلز مس بوده و نخستین فلزکاران هم ایرانیان بوده اند. کشف دو کوره ی ذوب فلز در محوطه ی سه هزار ساله “اسپیدژ” در سیستان و بلوچستان نشان داد که مردم اسپیدژ، پیش از تاریخ به هنر مسگری و فلزکاری مسلط بوده اند.
ساخت انواع ظروف و ابزار کاربردی و مصرفی از جمله انواع سینی دیگ و دیگچه و سردیگ در ابعاد مختلف، مجمعه، کاسه، بشقاب، پارچ و لیوان، آفتابه و لگن مسی و.. با چک شکاری شمش یا ورق مس دواتگری گویند. در واقع مس چکشی هنر ساخت محصولات مسی به شیوه ی چکش کاری است. پس از اسلام و تا دوران معاصر مسگری در شهرهایی چون کرمان، اصفهان، کاشان و احتمالاً بسیاری شهرهای دیگر ایران از رونق و شکوفایی برخوردار بوده است به گونه ای که در اغلب این شهرها یکی از بازارها با عنوان بازار مسگرها به صاحبان این هنر- صنعت اختصاص داشته است.
سازندگان محصولات مسی پس از تهیه شمش یا ورق مس (با ضخامت مورد نیاز که گاه تا 9/0 میلیمتر می رسد)، آن را نورد کرده و به اندازه معین برش می دهند، سپس نوک پرگار را در مرکز دایره برای تعیین کف شئی (ظرف) قرار داده و دایره ای کوچک رسم می کنند سپس با چکش و وارد آوردن ضربات متوالی دیواره ظرف را ساخته و با استمرار ضربات، شکل های مورد نظر ظرف را به وجود می آورند. این عمل تا شکل گرفتن و هموار نمودن سطح ظرف تداوم پیدا می کند. و پس از آن مراحل آتش کاری و سفید کاری صورت می پذیرد. اهم ابزار و مواد اولیه مورد نیاز مسگران شامل ورق مس در ضخامت های گوناگون، انواع چکش، انبر، انواع سندان با شکل های مختلف، پودرتنوکار، قیچی حلبی بُری، قلع خالص جهت سفید گری و کوره روباز است. در بیشتر اوقات سفید گری کار صنعت کار ویژه ای است اما در اغلب شهرهای کوچک و روستاها این کار هم، توسط مسگرها انجام می شود. امروزه مراحل تهیه ظروف مسی هم به طور عمده با کمک دستگاه های برقی انجام می شود که این به علت افزایش تقاضای بازار و پایین آوردن قیمت تمام شده محصول است. هر چند هنوز هم ذوق هنری استادکار سازنده در زیبایی و کمال ظروف شده نقش اصلی را دارد. از جمله مراکز عمده ی این هنر، شهرهای کاشان، اصفهان، کرمان، زنجان و شیراز است.
منبع : visitiran.ir/fa
