چاپ باتیک آذربایجان شرقی
چاپ باتیک را می توان نوعی نقش اندازی بر روی انواع پارچه، به خصوص پارچه ی ابریشم نامید. در این روش قسمت هایی از پارچه را با ماده ای مقاوم که مانع از نفوذ رنگ به پارچه می شود، می پوشانند تا با روشی خاص نقوش دلخواه را بر روی پارچه ایجاد کنند. جاوه کلمه ایی جاوه ای است! جاوه یکی از جزایر کشور اندونزی است، با این وجود اصالت این هنر به چین می رسد.
این نوع چاپ در ایران به نام کلاقه ای (کلاغه ای) نامیده می شود. تنها منطقه ای که در ایران به چاپ باتیک پرداخته استان آذربایجان شرقی است. بافت پارچه های ابریشمی از دیرباز در آذربایجان شرقی معمول و متداول بوده است. تاریخ دقیق چاپ باتیک در ایران را نمی توان مشخص کرد. اما با وجود قرار گرفتن آذربایجان در مسیر جاده ابریشم به اعتقاد کارشناسان این هنر از چین وارد ایران شده است. و درباره ی اینکه این هنر از چه زمانی در ایران رواج یافت، می توان گفت نوعی از چاپ باتیک که قدک نامیده می شود در دوره ی صفویه مرسوم بود و زنان برای لباس، پرده و سفره از آن استفاده می کردند. صاحب نظران سابقه و قدمت این هنر را در کشور ما حدود 500 سال ذکر کرده اند و از آثار قدیمی تر آن نمونه هایی در دست نیست.
در منطقه اسکو آذربایجان شرقی نوعی پارچه ابریشمی معروف به کلاقه ای که رنگرزی آن به شیوه ی خاصی به نام چاپ باتیک تهیه می شود. تولید این نوع پارچه در هیچ ناحیه دیگر ایران معمول نبوده و منحصر به منطقی مزبور است. این روسری ها در میان مردمان ایلات و عشایر به نام “یای لیخ” یا “قیزیل یای لیخ” و کَلَ قیی شناخته می شود. یای لیخ به معنی پوشش تابستانی و قیزیل یای لیخ به معنای پوشش تابستانی طلایی است. کل قی به آن علت بر این نوع روسری ها گفته شده است که بنابر روایت مردم منطقه ابتدا نقوشی شبیه به جای پای گاو بر روی پارچه چاپ می شده و به این نام معروف شده است. شیوه انجام باتیک در ایران به این شکل است که ابتدا ماده ی مقاومی مانند واکس داغ یا سقز مخلوط با موم را در نواحی خاصی روی زمینه پارچه می زنند در اسکو برای تهیه واکس باتیک یا روغن کلاقه ایی از قیر و پارافین جامد استفاده می کنند. لذا وقتی که پارچه درون رنگ قرار می گیرد به آن نواحی نفوذ نمی کند. در پایان کار پارچه در آب داغ شسته می شود. برخی از رنگها با بخار و برخی دیگر با اطو تثبیت میشود. اطوی مورد استفاده در این نوع چاپ دستگاهی است که دو غلطک دارد که علاوه بر صاف نمودن سطح پارچه باعث براقیت آن نیز می شود. رنگرزی ابریشم مشکل و پیچیده است، اما رنگ رزان ایرانی بدون بهره برداری از علم شیمی، رنگ هایی با طیف و سایه های مختلف با رنگ های طبیعی به وجود آوردند.
منبع : visitiran.ir/fa
