سوزن دوزی ترکمن
یکی از تولیدات بسیار زیبا و فوق العاده محبوب در میان ایرانیان سوزن دوزی زنان ترکمن است که معمولاً آن را با دوخت هایی به رنگ زرد و مشکی در نقش های پرکار و بر روی پارچه هایی به رنگ قرمز پخته به خاطر داریم. این هنر به نام هایی دیگری چون کشته و سیاه دوزی نیز مشهور است و طبق اسناد تاریخی پیشینه آن به زمان سکاها میرسد. نخ اصلی مورد استفاده در سوزن دوزی ترکمن ابریشم است، اگر چه در برخی بخش ها از نخ پشمی و اکرولیک نیز استفاده می کنند. دلیل اطلاق نام سیاه دوزی به سوزن دوزی ترکمن در واقع رنگ نخ ابریشمی است که یکی از مراحل مهم در این دوخت سنتی را شکل می دهد.
لایه بندی و شیاردوزی پارچه، سیم کشی برای مشخص کردن محدوده طرح، تاباندن نخ، سیاه دوزی به معنای دوخت با نخ ابریشمی سیاه، الوان دوزی به معنای افزودن بخیه های رنگی روی دوخت های سیاه، دانه دوزی و سفید دوزی سایر مراحل دوخت سنتی ترکمن را شکل می دهد. رنگ قرمز به عنوان یک گزینش نمادین، رنگ غالب پارچه هایی است که زنان ترکمن آنها را با سیاه دوزی می آرایند. سایر نقوش و رنگ های به کار رفته در این هنر نیز برخاسته از باورها، آداب و رسوم و ریشه های فرهنگی این خطه تاریخی است و هر کدام برای آنها جایگاهی نمادین و معنایی مهم دارد. نقوش در رودوزی ترکمن اصولاً هندسی و قرینه است و نخ ها با رنگرزی طبیعی رنگ آمیزی می شود.
کاربردهای بسیار زیادی برای دوخته های زنان ترکمن می توان برشمرد که از میان آنها روپوش کوتاه زنان (چربه)، روپوش بلند زنان (کورته)، روپوش مردان (چاکمن)، کت (چابیت) و عرقچسن (بوروک) پوشش های سنتی است، علاوه بر آن امروزه از پارچه های رودوزی شده ترکمن ها برای لبه‌ی انواع لباس ها، یقه، سرآستین، پیش سینه، دمپای شلوار، و همچنین تزیین اقلامی چون کیف و کوسن و غیره نیز استفاده می کنند. اوج رواج هنر سیاه دوزی ترکمن را مربوط به دوره قاجار میدانند و برخی از اقلام تولیدات این هنر از جمله شلوار ترکمن از دیرباز جزئی جدایی ناپذیر در جهیزیه دختران ترکمن بوده است. از میان انواع مختلف دوخت های ترکمن میتوان به کوجمه، پَر، ساقه دوزی، قایما، دانهدوزی و ایلمه اشاره کرد. نقوش سیاهدوزی همگی انتزاعی هستند و معنایی نمادین دارند که برگرفته از عناصر طبیعت پیرامون هنرمند است، از جمله گل نقش، ساری ایچیان، قویموق، بورمه چیگین، قوچاق، تیرانا بورون، چاقماق و غیره. امروزه زنان در اکثر مناطق ترکمن نشین از جمله گنبد کاووس، بندر ترکمن، گمیشان، آق قلا، کلاله به این هنر زیبا مشغولند.
منبع : visitiran.ir/fa
