خامه دوزی سیستان و بلوچستان
خامه دوزی در گروه رودوزی های سنتی قرار می گیرد. خامه دوزی در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان زابل رواج دارد، وجه تسمیه آن بدین علت است که برای رودوزی از نخ خام ابریشم (رنگ نشده) و بر روی پارچه ی سفید و لطیف انجام می شود. نخ ابریشم رنگ نشده با تلولو خاص خود بر روی زمینه سفید و مات پارچه در طرح ها و نقش های هندسی (عمدتاً: مربع، لوزی، فرفرهای) ضمن ایجاد زیبایی خاص خود نسبت به افزایش مقاومت فیزیکی پارچهی نازک زیرساخت نیز موثر است.
این نوع رودوزی بیشتر بر روی لباس، شب کلاه آقایان، رومیزی، سفره و بسیاری دیگر استفاده می شود. خامه دوزی یا خام دوزی با نخ ابریشم خام (نتابیده) انجام می شود و به همین دلیل به این نام شهرت یافته است. صرف نظر از شیوه ی تولید، این هنر بی شباهت به سوزن دوزی بلوچ نیست. با این تفاوت که در خامه دوزی تنها از نخ ابریشم یکرنگ که معمولا سفید است استفاده می شود. قدمت این دوخت، همزمان با قدمت ابریشم دوزی است و در طول گذشت زمان تحولات شگرفی را پشته سر گذاشته است. خامه دوزی در حال حاضر فقط در روستاهای زابل به حد کامل رواج دارد و نقوش آن بیشتر متشکل از خطوط منحنی گردان است و به منظور تزیین جانماز، سجاده، پیش سینه ی لباس، عرق چین، جلیقه، رومیزی، روتختی، سفره، روکوسنی و بسیاری دیگر از آن استفاده می شود.
از نقوش رایج در این هنر میتوان به حصیردوزی، توردوزی، خامه کشی، بته جقه ای، نرگسی، گلی، نقوش ستاره ای، نقوش هندسی، انواع گره ها، خطوط منحنی، الگوهای مختلف تخم خربزه و یا دم ماهی و غیره اشاره کرد که حصیردوزی و بته جقه ای معمولاً در وسط و بقیه نقوش در اطراف دوخته می شود. نقوش به صورت حاشیه در دور کار، گل به صورت بوته با برگ های فراوان و تک گل در قسمت مرکز کار بر پارچه می نشیند و نقش زدن اکثراً با قالب های چوبی که به جوهر آغشته است بر روی پارچه انجام می شود. گاه نقش به وسیله ی مداد و یا کاغذ کاربن کشیده می شود. این دوخت علاوه بر روستاهای زابل در یزد و شهرستان تفت نیز بهصورت خانگی رواج دارد. مواد مورد نیاز برای خامه دوزی عبارتد از: پارچه از جنس ساتن یا کتان یا چلوار، سوزن، آئینه و نخ ابریشم یک رنگ (سفید). این نوع دوخت بسیار ظریف بوده و برای اطراف و خطوط ظریف به کار می رود. این طرح برای اینکه تمیز و دقیق جلوه کند لازمست به طور کامل و پرکار دوخته شود. در سوزن دوزی هایی که برای لباس انجام می شود، نخ سفید بر زمینه ی سفید (خامه دوزی) را با سیاه دوزی تمام می کنند بدین ترتیب که مثلث های جادگمه ای با بخیه سیاه رنگ بر روی آنها پدید می آورند و حاشیه های دور یقه و مچ را به رنگ سیاه می دوزند.
منبع : visitiran.ir/fa
