آمل شهری تاریخی است، شهری به قدمت سه هزار سال که قرنها پیش مرکز قوم آمارد بود، بعدتر اشکانیان در آنجا حاکم و ساتراپ داشتند و بعدها یعنی بعد از ورود اعراب مسلمان به ایران، مرکز حکومت علویان شد. این شهر در کنار جاذبههای طبیعی چون جنگل، کوه و رود، آثار تاریخی مانند برج هشتل، آتشکده، بازار چهارسوق و مقبره میر بزرگ نیز دارد.
مقبره میر بزرگ آرامگاه میر قوامالدین مرعشی است. که در محله قدیمی آمل در کاردگر محله نزدیک سبزه میدان قرار دارد. ایشان از اولاد علی بن حسین(ع) بوده‌اند. مدتی را خراسان زندگی کرد، وی تحت تاثیر قیام سربداران وقتی به آمل بازگشت نهضتی شبیه آن را در آمل ایجاد کرد که به سلسله علوی مرعشیان معروف شد. سرانجام در سال 781 ه. ق دار فانی را وداع میگوید و در همین مکان دفن می‌شود. مقبره وی ابتدا به شکل اتاقی چهارطاقی بود و در سالهای 805 تا 795، زمان حکومت اسکندر شیخی چلایی از حاکمان امیر تیمور- ویران و سالها بعد با کمک مردم به شکل اول ساخته می‌شود.
صفویان به علت علاقهای که به علویان داشتند، این بنا را مورد مرمت و بازسازی قرار دادند. به دستور شاه عباس اول صفوی ساختمانی بزرگتر با تزئیناتی چون کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری زیبا و چشم‌نواز بنا کردند. از این کاشیکاریها و تزئینات جز اندکی برجا نمانده است، همه به علت بی توجهی مردم و مسئولین نیست و نابود شدهاند. تنها کاشیکاریهایی که مزین به آیات قران هستند و سالم مانده‌اند، در پشتبام نزدیک گنبد قرار دارد. بقیه کاشیها شکسته و تکه‌پاره به حال خود رها شدهاند.
درِ ورودی بنا در جبهه جنوبی قرار دارد، بالای در ورودی کتیبهای قرار گرفته با این نوشته: “… الحمدالله و لا اله الا الله و الله و اکبر و لاحول و لا قوته …” همچنین بالاتر از این کتیبه نیز نام «محمد» حک شده و در روی دیوار عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» نوشته شده است.
این بنای تمام آجری از دو طبقه تشکیل شده است. طبقه اول دارای یک فضای اصلی که مدفن میر قوامالدین است و سه اتاق در اطراف مقبره، و طبقه دوم دارای 2 اتاق، دالان و پلکانی است که به پشت بام راه دارد. قبر میربزرگ را با صندوقی چوبی پوشاندهاند؛ صندوقی با گرههای چوبی زیبا. این صندوق جایگزین صندوق قدیمیتری بود که سالها پیش بر اثر آتش سوزی از بین رفت و تنها چهارچوب قدیمی باقی ماند که تاریخ 1032 بر آن حک شده است.
گنبد این مقبره نیز تازه ساخت است. گنبد قدیمی فرو ریخت و معماران بعدها گنبدی دو پوسته را جایگزین آن کردند. گنبد دارای 90 متر است و از داخل بنا هشت ضلعی نشان داده می‌شود. بعد از انقلاب این ساختمان مدتی در دست اداره میراث آمل بود و بعد به موزه شهدا تبدیل شد. طبقه اول این بنا، تمام دیوارها و هر سه اتاق با عکس شهدا تزئین شده است. نامهها، کتاب و لباس شهدا بخشی دیگر از این موزه است که به نوعی یادگار هشت سال دفاع مقدس است.
مقبره میر بزرگ آمل در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به ثبت آثار ملی رسیده است.
