مسجد جمعه اردبیل که در بعضی منابع با عنوان مسجد جامع نیز از آن نام برده شده است، بازمانده مجموعه بزرگی است که در دورههای مختلف تاریخی شکل گرفته است. اما اوج سازندگی در مجموعه مسجد جمعه اردبیل به دوره سلجوقیان باز میگردد. هرچند پیشینه پرستشگاهی این مکان به دوران پیش از اسلام می‌رسد که کاربری آتشکده داشته است و قدمت آن به اشکانیان نسبت داده می‌شود.
حیاط به اضافه طاق باشکوه مسجد و همچنین ایوان آن طی حمله مغولها ویران شده و تنها بخشهایی از مسجد برای دورههای بعد به یادگار مانده است که شامل گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ است. منار استوانه‌ای شکل آجری این مسجد از یادگارهای دوره حکومت سلجوقیان است.
از آنجایی که ساخت مسجد جامع اردبیل به پیش از دوره سلجوقی باز میگردد، نقشه یا پلان آن هم به شیوه رایج دوره سلجوقی، چهار ایوانی نیست. در زیر گنبدخانه، راهروها و دهلیزهایی قرار دارد که با محاسبات دقیق، عبور و مرور مردم را تسهیل میکرده و هنگام برگزاری مراسم مذهبی نیز به کار میآمده است. این راهروها به صورت چهارراهی متقاطع به چشم میخورند که بلندی هر یک از این راهروهای زیرزمینی حدود 2 متر است.
فضای اصلی مسجد مربعشکل است که با قطاربندیها و کاشی‌کاری معرق تزئین شده است. در هر یک از گوشه‌های تالار نیز سهکنجهایی با لچکهای بزرگ قرار دارد که هریک دارای روزنههای مستطیل‌شکل هستند و برای ورود نور و روشن شدن محوطه محراب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تیرپوشهای چوبی مسجد از جمله بخشهای جالب توجه این سازه بهشمار میروند. این تیرپوشها در ابعاد ۱۵ متر روی ۹ ستون چوبی قرار گرفته و تمامی آنها بر پایه‌های سنگی استوار شده‌اند. در قسمت ورودی چوبی که با میخ‌های آهنی برجسته دیده می‌شود، کتیبهای در بالای آن قرار دارد.
بخش دیگر بنا، مسجد قدیم است که از ۴ تاق به اضافه یک گنبد تشکیل شده است. سازه بنا آجری است و کاشی‌کاری در آن بسیار کم دیده می‌شود.
در قسمت غرب و شرق گنبدخانه مسجد جمعه، در هر طرف سه طاق‌نما قرار دارد که در میان هر یک از طاق‌نماها راهروهای باریکی به منظور گذر به قسمت‌های مختلف از جمله نمازخانه و شبستان بزرگ راه پیدا می‌کند. ایوان کنار گنبدخانه هم از جمله بخشهایی است که مورد استفاده اهالی محل قرار می‌گیرد. این ایوان با همان راهروها از طرف جنوب به محوطه محراب و از طرف بدنه غربی و شرقی به راهروهای زیرزمینی منتهی می‌شود.
اگر به تاریخ و تماشای بناهای قدیمی جامانده در دل تاریخ علاقمند هستید، در سفر به اردبیل حتما به مسجد جمعه آن سر بزنید.
آدرس : ایران، استان اردبیل، اردبیل، بلوار مدنی
