آرامگاه میر بزرگ آمل

آمل شهری تاریخی است، شهری به قدمت سه هزار سال که قرن‎ها پیش مرکز قوم آمارد بود، بعدتر اشکانیان در آن‎جا حاکم و ساتراپ داشتند و بعدها یعنی بعد از ورود اعراب مسلمان به ایران، مرکز حکومت علویان شد. این شهر در کنار جاذبه‎های طبیعی چون جنگل، کوه و رود، آثار تاریخی مانند برج هشتل، آتشکده، بازار چهارسوق و مقبره میر بزرگ نیز دارد.

مقبره میر بزرگ آرامگاه میر قوام‎الدین مرعشی است. که در محله قدیمی آمل در کاردگر محله نزدیک سبزه میدان قرار دارد. ایشان از اولاد علی بن حسین(ع) بوده‌اند. مدتی را خراسان زندگی کرد، وی تحت تاثیر قیام سربداران وقتی به آمل بازگشت نهضتی شبیه آن را در آمل ایجاد کرد که به سلسله علوی مرعشیان معروف شد. سرانجام در سال 781 ه. ق دار فانی را وداع می‎گوید و در همین مکان دفن می‌شود. مقبره وی ابتدا به شکل اتاقی چهارطاقی بود و در سال‏های 805 تا 795، زمان حکومت اسکندر شیخی چلایی از حاکمان امیر تیمور- ویران و سال‎ها بعد با کمک مردم به شکل اول ساخته می‌شود.

صفویان به علت علاقه‎ای که به علویان داشتند، این بنا را مورد مرمت و بازسازی قرار دادند. به دستور شاه عباس اول صفوی ساختمانی بزرگ‎تر با تزئیناتی چون کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری زیبا و چشم‌نواز بنا کردند. از این کاشی‎کاری‎ها و تزئینات جز اندکی برجا نمانده است، همه به علت بی توجهی مردم و مسئولین نیست و نابود شده‎اند. تنها کاشی‎کاری‌هایی که مزین به آیات قران هستند و سالم مانده‌اند، در پشت‎بام نزدیک گنبد قرار دارد. بقیه کاشی‎ها شکسته و تکه‌پاره به حال خود رها شده‎اند.

درِ ورودی بنا در جبهه جنوبی قرار دارد، بالای در ورودی کتیبه‎ای قرار گرفته با این نوشته: “… الحمدالله و لا اله الا الله و الله و اکبر و لاحول و لا قوته …” همچنین بالاتر از این کتیبه نیز نام «محمد» حک شده و در روی دیوار عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» نوشته شده است.

این بنای تمام آجری از دو طبقه تشکیل شده است. طبقه اول دارای یک فضای اصلی که مدفن میر قوام‎الدین است و سه اتاق در اطراف مقبره، و طبقه دوم دارای 2 اتاق، دالان و پلکانی است که به پشت بام راه دارد. قبر میربزرگ را با صندوقی چوبی پوشانده‎اند؛ صندوقی با گره‎های چوبی زیبا. این صندوق جایگزین صندوق قدیمی‎تری بود که سال‎ها پیش بر اثر آتش سوزی از بین رفت و تنها چهارچوب قدیمی باقی ماند که تاریخ 1032 بر آن حک شده است.

گنبد این مقبره نیز تازه ساخت است. گنبد قدیمی فرو ریخت و معماران بعدها گنبدی دو پوسته را جایگزین آن کردند. گنبد دارای 90 متر است و از داخل بنا هشت ضلعی نشان داده می‎شود. بعد از انقلاب این ساختمان مدتی در دست اداره میراث آمل بود و بعد به موزه شهدا تبدیل شد. طبقه اول این بنا، تمام دیوارها و هر سه اتاق با عکس شهدا تزئین شده است. نامه‎ها، کتاب و لباس شهدا بخشی دیگر از این موزه است که به نوعی یادگار هشت سال دفاع مقدس است.

مقبره میر بزرگ آمل در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به ثبت آثار ملی رسیده است.