مسجد جامع عتیق قزوین

مسجد جامع كبير كه در محله دباغان و در حاشيه غربي خيابان شهدا (سپه) قرار گرفته، با مناره هاي باشكوه و ايوان هاي بلند و گچبري هاي ممتاز از آثار نفيس دوره اسلامي به شمار مي رود.

قديمي ترين قسمت اين مسجد طاق هاروني است كه در زمان هارون الرشيد به سال 192 ه. ساخته شده است. در اواخر قرن چهارم هجري فخرالدوله ديلمي شروع به كشيدن ديواردو مسجد نود ولي ناتمام ماند و چون آسيب فراواني ديده بود به كم ابواحمد كسايي و ساوه مناردي تعمير و تجديد بنا گرديد. در 30 متري مغرب طاق هاروني و در قسمت جنوب صحن مسجد بر روي چهارطاقي آتشكده، مقصوره بزرگ يا مقصوره خمارتاشي ساخته شده است. اين مقصوره را خمارتاش بن عبداله عمادي حاكم قزوين در زمان محمدبن ملكشاه سلجوقي به سال 509 ه. به پايان رسانيد.

صحن مقصوره خمارتاشي به صورت مربع و هر ضلع آن 14 ذرع است. در وسط ديوار جنوبي مقصوره محرابي از سنگ مرمر صيقلي واقع گرديده كه طرفين آن با كاشي هاي رنگارنگ زينت يافته و در گوشه شمال غربي آن منبر سنگي قرار گرفته است. بر ديوارهاي اين مقصوره كتيبه هاي نفيسي نقش بسته كه با منتهاي ظرافت گچ بري شده اند. تعداد اين كتيبه ها 5 عدد مي باشد. معروف ترين كتيبه به خط كوفي و مشتمل بر سوره مباركه بقره است. بر مقصوره خمارتاشي گنبد عظيمي ساخته شده كه زكرياي قزويني درباره آن مي گويد: «در غايت ارتفاع و خربزه اي شكل است. ساختمان زيبا و بلند آن نه در شهرهاي اسلامي مانند دارد و نه در شهرهاي كفار.»

بناي مسجد جامع كبير تا قبل از دوره صفويه عبارت از طاق هاروني، مقصوره و شبستان خمارتاشي و شبستان ملك مظفرالدين آلب ارغو بود كه ضلع جنوبي مسجدرا تشكيل مي داد ودر سال 617 ه. توسط سپاه مغول به آتش كشيده شد. دوره صفويه ساخت و سازهاي بسياري در اين مسجد صورت گرفت و مسجد به صورت فعلي درآمد. از جمله الحاقات دوره صفوي مي توان به ايوان شمالي مسجد با دو مناره كاشي كاري شده كه احتمالاً درزمان شاه طهماسب ساخته شده است اشاره نمود. ايوان غربي در زمان سلطنت شاه سليمان صفوي ساخته شده و ايوان جنوبي كه زيباترين ايوان هاي مسجد است در زمان سلطنت شاه عباس دوم به مدخل مقصوره خمارتاشي اضافه شده است. از وضعيت اوليه ايوان شرقي كه در جنب طاق هاروني قرار دارد اطلاعي در دست نيست. همين قدر معلوم است كه در سال هاي 1312 و 1313 ه. سعدالسلطنه حاكم قزوين از طرف ميرزاعلي اصغر اتابك آن را از نو ساخته است.مسجد جامع كبير داراي دو ورودي مي باشد. ورودي غربي در سال 1272 ه. ساخته شده و ورودي شرقي كه پس از طي گذر باريكي به خيابان شهدا (سپه) ميرسد متعلق به سال 1047 ه. مي باشد.اين مسجد در فهرست آثار ملي به شماره 121 به ثبت رسيده است.