مسجد جامع زرین شهر

مسجد جامع زرین شهر یکی از قدیمی ترین بناهای مذهبی شهرستان لنجان به شمار می آید که به شکل زیبا و با استفاده از فنون معماری اسلامی در حدود 200 سال قبل توسط مرحوم حاج رحیم خان ساخته شده است.

این مسجد دارای یک شبستان جنوبی با 40 ستون است که از خشت وگل ساخته شده و سقف آن بصورت مقعر و متصل به ستون ها می باشد که به دلیل مورد استفاده قرار گرفتن در فصل سرما پایین تر از سطح زمین این بنا ساخته شده است.

مسجد جامع زرین شهر دارای 5 درب ورودی و خروجی است که درب اصلی آن دارای دو سکو می باشد که سردرب آن با آجر و کاشی کار شده و زنجیری بالای درب اصلی مسجد به نشانه سنبل زنجیر تراز و عدالت نصب بوده یعنی هرخطاکاری به مسجد پناه می آورد مدتی در مصونیت قرار داشته تا خود از مسجد خارج شود و به نقل از گذشتگان، مردم محل جهت حل و رفع اختلافات بین خود در محضر عالم وقت به این مکان می آمده اند.

صحن این مسجد نیز به شکل 4 ضلعی بسیار زیبا از4صفحه بزرگ و 12 ایوانچه کوچک تشکیل شده و به عنوان حسینیه مورد استفاده قرار میگرفته است.

در قسمت شرقی صحن حجره هایی تعبیه گردید که زمانی طلاب و عالمان در آن به کسب معارف و علوم دینی پرداخته و در واقع حکم حوزه علمیه را داشته است.

با گذشت زمان این قسمت از مسجد محل دفن اطباء و کدخداها، قسمت غربی صحن مسجد محل دفن خوانین، قسمت شمالی مکان دفن موذنین و مکبرین و قسمت جنوبی صحن مسجد نیز مکان دفن علما و اندیشمندان از جمله آیت الله شیخ عبدالوهاب ریزی پدر مرجع بزرگوار عالم تشیع شیخ مرتضی ریزی مدفون در تکیه ریزی تخت فولاد اصفهان

مسجد صباحی در جنوب شرقی زرین شهر و درمحلی که بنا به باور عمومی زیستگاه اولیه مردم این شهر بوده است مسجدی قراردارد که با توجه به شواهد موجود توسط اسماعیلیان در دوران اقتدار آنان در این منطقه (قرن پنجم هجری) برای بزرگداشت حسن صباح و تکریم از وی احداث گردیده و از همین رو مسجد صباح نام گرفت که درمرور زمان بر اثر کثرت استعمال وتاثیرپذیری از لهجه ها مسجد صباحی خوانده شد. بنای اولیه این مسجد از خشت های بزرگ و ضخیم مشابه خشت های بکاررفته درساختمان آتشگاه اصفهان متعلق به دوران ساسانی بنا گردیده است و از همین رو بسیاری از باستان شناسان قدمت بنای مذکور را به دوران پیش ازاسلام مربوط دانسته و ماهیت اولیه آن را آتشکده ای مربوط به عصر حاکمیت ساسانیان می دانند و با تکیه بر سنت رایج دوران اولیه اسلامی در تبدیل آتشکده ها به مساجد و زیارتگاههای اسلامی براین اعتقاد پای میفشارند . بنای قدیمی مسجد هشت ضلعی و ضخامت دیوارهای آن حدود 2متر و سقف آن گنبدی با ارتفاع متوسط بوده و راهروهایی در شمال و جنوب و یک راه ورودی به پشت بام داشت ولی اینک تنها دارای یک گنبد ودو مناره و یک صحن کوچک است .

این مسجد درزمان احداث درداخل آبادی بوده لیکن به تدریج با گسترش آبادی به سمت زمینهای مرتفع شمال وغرب این محل متروک شده واینک در بطن مزارع حاشیه شرق زرین شهر واقع شده است .بناهای دیگری درجوار این مسجد وجود داشته که ازآنها اینک خرابه ای برجامانده است،یکی ازاین بناها حمام صحرایی بوده که 45 سال پیش تخریب گردیده و زمین آن به مزرعه مبدل شده است،آسیاب تنوره که در ضلع جنوبی مسجد واقع بوده واینک دیواره ای از آن به جامانده ازدیگرابنیه این محل می باشد که از تاریخی معادل حمام برخورداراست،این آسیاب با جریان آب بکار می افتاده و گندم وجو تولیدی اهالی را به آرد تبدیل میکرده است.آسیاب مذکور نیز همچون حمام صحرایی تخریب شده و محل آن اینک به مزرعه تبدیل شده است. این مسجد احتمالاً باقیمانده قلاع اسماعیلیه در منطقه است که به نام حسن صباح بدین نام معروف شده است . برخی کارشناسان هم با توجه به اندازه خشتهای بنا ی اصلی که دقیقا هم اندازه وهم شکل خشتهای بنای آتشگاه اصفهان است بنای اصلی را آتشکده مربوط به پیش از اسلام می دانند که بعد ها تبدیل به مسجد شده است.